Tezhip nedir?

Tezhip nedir?

akansu
Tezhip: Arapça bir kelime olup, Türkçe karşılığı, altınlamak, altınla süslemek ve altınla bezemek anlamlarına gelir. Bu sanat çok uzun bir tarih sürecinden günümüze gelmiştir. Diyebiliriz ki bütün uygarlıklarda bir şeyleri süsleme, güzelleştirme, bir şeylere zengin ve hoş görünümler kazandırma olgusu vardı, bundan sonra da hep olacaktır.

İnsanlar, başlangıçta bu tür süslemeleri günlük hayata dair istek ve arzularını belirtmek için kullanmışlardır. Zamanla dünya üzerindeki insan nüfusu artıp farklı kültürler vücuda geldikçe, bu alanda kullanılan süslemeler zenginleşerek kültürlere göre farklı şekillere büründü. Bu oluşum içerisinde Türkler’in çalışmaları önemli bir yer tutar. Orta Asya’dan başlayan süsleme sanatı başladığı günden bu yana aynı coşku ve heyecanla devam edegelmiştir. Bu süreç içerisinde süslemeleri, başlangıçta halı ve kilimlere, metale; sonra taşa ve ağaca; daha sonra da kitap ve yazı kenarlarına nakşetmişlerdir.

Tezhip sanatı, özellikle 15,16 ve 17. yüzyılda zirveye ulaşmış, klasik dönem diye adlandırılan bu dönemde tezhip sanatının üstatları yetişmiştir. Bu dönem sanatçıları tezhibin sonraki dönemlerine ılış tutmuşlardır.
Tezhip sanatı, elyazması kitapların, fermanların, hat levhalarının, beyit ve mısraların kalıcı birer eser olarak günümüze katar gelmesinde en büyük paya sahip olmuştur.

Tezhip sanatı, diyebiliriz ki, tüm güzel sanatların temelini oluşturur. Çünkü kurallarına uygun çalışılmış bir tezhip kompozisyonunda renk uyumu, altın kesim kuralları, matematiksel denge, motif birlikteliklerinin dengesi kısaca sanat adına her şeyi görmek mümkündür.

Bu sanatın kendine özgü, birçoğu geleneksel el aleti ve edevatı vardır. Bu edevatı şöyle sıralayabiliriz:
1- Çeşitli ayarlarda, özel yöntemlerle ezilmiş altın.
2- Akik taşından yapılmış, altını parlatmak için tasarlanmış “mühre”.
3- Tüm numaralarda fırça.
4- İnce uçlu kurşun kalem.
5- Guvaj boya.
6- Aydınger veya çeşitli eskiz kağıtları.
7- Çayla terbiye edilmiş kağıt.
8- Buğday nişastası.
9- Arap zamkı.
10- Mukavva karton.
11- Şap
12- Maket bıçağı.
13- Altın süzmek için ipek kumaş.
14- Tiriling.
15- Rapido çeşitleri.
16- Çini mürekkebi.
17- Yapıştırıcı çeşitleri.
18- Cetvel ve gönye çeşitleri.
19- Aydınlatma lambası.
20- İs mürekkebi.
21- Altın ezme kabı.

Cevap: Tezhip nedir?

akansu
Tezhip turleri

Yazma kitaplara baktığımızda genel olarak, zahriye sahifeleri, serlevhalar, sure başları, hatime sahifleri ve ayetler aralarında bulunan duraklar, secde, cüz, hizip, aşır gülleri olmak üzere çeşitli bölümlere ayrılırlar, bu bölümler;


1. Zahriye Sahifeleri: Yazma eserlerin başlık bulunan ilk sahifesinden önceki, temellük veya vakıf kaydı bulunan, çoğunlukla tezhipli ve bazen da boş sahifelerine zahriye adı verilir. Bu sahifelerde bazen kitap başlığı, müellifi, meşhurların hükmü, bir beyit vb. yazılar bulunur. Arapça’da zahr, sırt arka anlamındadır “zahriye” ise sırtlık demektir. Bulunduğu yer itibariyle bu ismi almıştır. Zahriyeler devirlere göre değişiklik göstermektedir. Fatih devri kitaplarında zahriyelerin çift sahife olduğu görülürken, 16. yy.’da zahriyelerin tek sahife, fakat plan ve tezyinat itibari ile en mükemmel derecede olduğu görülür.

2. Serlevha Başlık Sahifeleri: Tezhibin kitaplarda tatbik edildiği kısım kitapların ilk sahifeleri başına yapılan ve başlık veya serlevha denilen süslemelerdir. Serlevha sahifesi karşılıklı iki sahifeden oluşur ve bu iki sahife simetriktir. Fatiha ve Bakara surelerini ihtiva eden bu sahifeler yoğun bir süsleme yapılarak mushafların en gösterişli sahifeleri haline gelmiştir. Serlevha sahifesinde sanatkar bütün ustalığını gösterir. Tezhibin başlıca amacı olan yazının ön planda, tezhibin ikinci planda olma ilkesi burada terk edilerek, tezhibin bütün ihtişamı serlevha sahifesinde sergilenmektedir.

Serlevha sahifelerinin yazma kitaplarda özellikle mushaflarda kullanımı devirlerine göre farklılıklar gösterir 16. yy’a kadar serlevhadan önce gelen zahriye sahifelerinde önem azalarak, bütün ağırlık serlevha tezhibine verilmiştir. Ayrıca serlevhalara mihrabiye veya dibâçe adı verilmiştir.

3. Sure Başları: Kuran-ı Kerimler’deki sure başlarına veya kitaplardaki bahis başlarına yapılan süslemelere, sure başı veya fasıl başı denilmektedir. Sure başları mushaflarda genellikle serlevha sahifesinden sonra gelir. Bu sure başı kubbeli taç şeklinde olup üst taraflarında tığ denilen, dolu zeminden, boşluğa geçişinde gözü rahatlatan süslemeler bulunur. Kubbeli formların yanında, dikdörtgen formlu gibi çeşitli şekil ve kompozisyonlarda sure başı tezyin edilmiştir. Sure başlarında genellikle surenin ismi yazılıdır, bu yazı ekseriya beyaz renklidir ve çok kez altın üzerine yazılır.

4. Hatime Sahifesi: (Bitiş) Yazma kitaplarda müellifin eseri bitirirken yazdığı duaları, hattatını, varsa müzehhibini belirttiği yazıları kapsayan son yapraktır. Hatime sahifeleri de devirlere göre değişiklik gösterir, ayrıca bu değişiklik, sanatkarın zevkine göre de çeşitlidir.

5. Duraklar: Müzehheb çiçeklere verilen ad. Bunlar kitap süslemesinde genellikle ayetlerin başlarına veya sonlarına konulduğu için bu adı almıştır. Vakfe de denir. Bir Mushaf’ta 6666 tane ayet bulunduğu için, duraklar zengin örneklere sahiptir. Devirlere göre farklılıklar gösterirler ve gözü dinlendirmek amacı ile de kullanılırlar. Yapıldıkları şekillere göre isim alırlar; “mücevher” nokta, geometrik olarak işlenenlerdir. “Şeşhane” nokta ise; daire formunda altı parçaya bölünmüştür. Üç yapraklılara “seberk”, beş yapraklı duraklara “pençberk”, iki helezonun iç içe geçmesiyle, elde edilen duraklara, “helezon” denir. Muntazam biçimde yaprak formlarından yapılmış yuvarlaklarda “yaprak nokta” ismini alır. Altın zemin üzerine altınla yapılan noktalara ise “zerendezer nokta” denir.


6. Kenar Suyu ve Cetveller: Sahifelerdeki yazıların etrafına altınla iç ve dıştakiler ince ortadaki kalın olmak üzere cetvel tabir olunan çizgiler çizilir. Cetvellerin başlıca amacı yazıya sınır oluşturup, göze ferahlık vermek ve iki desen arasında ayırıcı eleman olarak kullanılmasıdır. Altın cetvelin sağına ve soluna çizilen ince cetvel kuzu olarak isimlendirilir. Eskiden yazma eserlerde cetvel işlerini “cetvelkeş” tabir olunan kişiler yapardı. Değişik sayı ve kalınlıklarda olabilen cetvellerde, üzerine uygulanan kenar sularına göre de isim alırlar. Zencerek, münhani, bitkisel desenli kenar suları, tezhib zencerek vb. Ayrıca iç pervaz ve ara pervaz olarak da isim alırlar.


7. Güller: Yazma kitapların sahife kenarlarında görülen, çevresi tezhiblenmiş, ortası boş, yuvarlak motifler. Ortalarına o sahifelerdeki konu yazılırdı. Çok çeşitli tarzda süslemeleri yapılmıştır. Daha çok Kur’anda, durulacak veya secde edilecek ayetler hizasında görülür.
Bunlara vakıf, vakfe, secde, hizib, sure, cüz gülü gibi isimler verilir.Secde gülü, secde edilecek ayetlerin hizasına, hizib gülü her beş sahifede bir, cüz gülü her yirmi sahifede bir ve sure gülü de her surenin başına konurdu.

Yanıt: Tezhip nedir?

akansu
Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler

1. ABADÎ Anadoluda; Çin, Orta Asya ve Hindistanda Allahâbâd gibi isima alan yerlerde yapılan kâğıtlara abâdî ıtlak olunur. (Hintten geleni makbul sayılırdı.
2. ACEM SAN’ATKÂR Türkiyeye hariçten gelmiş san’atkâra ıtlak olunur. Arabın gayri mânası gelirse de bizde şark tarafında bulunan milletlere Acem denmiştir. Bunlara Asya Türkleri de dahildir. Bu tâbirden şimdi dünya yüzünde yalnız İranlılar kastedilmektedir.
3. AHER (Ahar) Kâğıt terbiyesine verilen isimdir. Yumurta akiyle yapıldığı gibi ayrıca pişmiş toz pirinçle de yapılır ki buna pirinç âheri derler.
4. ALTLIK Hattatlar, ressamlar ve müzehhiplerin yazdıkları ve yapacakları işlerinde altında bir karton veya mukavva gibi kullanılır. Bunun sureti mahsusada yapılmış ve itinâlı olanları vardır. Yumuşak olması için bir çok kâğıtlar konur ve dört kenarından yapıştırılır. Üst ve altına nakışlı ve yazılı bazan resimli ve çıkmaması için verniklenmiş süslü kâğıtlar konmuştur.
5. ALTUN CEDVEL Altun ezmeğe mahsus tabaklara da her ne kadar altun tabağı denilirse de bunlar büyük kıtadadır. Mertebânî tabak denir. Ayrıca bunlarda ezilip ufak ve ateşe mukavim olanlarına konan ufak tabaklara Altun tabağı ismi verilir. İçinde ezilmiş altun var demektir.
6. ARA SÜSLER Sahifelerin metin araları boşluklarına yapılan tezyinata ıtlak olunur.
7. BAŞ USTA Baş üstâd, baş hoca mânasına gelir. Usta üstâdın Türkçeleştirilmişidir.
8. BAŞLIK Eserin ilk sahifesidir. Metin sahifenin ortasından ve bazan üçte birinden başlar, üstüne Besmele ve onun gibi münasib bir ibâre ile tezhipli bir kısım yapılır ki buna Başlık denir.
9. BERMUCİBİ RÜZNAME Topkapı Sarayının müstakil bir binada Nakışhanesine göre kadrosunun bildirdiği esaslar dahilinde mânasınadır. Nitekim eski ve kabiliyetli yeni ve müstaid olan sanatkâr ve namzetlerinin alacakları günlük ücretlerde de bir nisbet vardır. Burada bu cihetin tasrih edildiği anlaşılmaktadır. (Muhasebe dairelerinde tutulan bu türlü defterlere sonrada îcâbına göre kasa defteri. Yevmiye defteri de denmiştir.)
10. BÖLÜKÜ RUMİYAN Yine toplu halde çalışan memleketimizin yerli san’atkârlarını şarktan gelen, zevkimize müdahele etmek isteyenlerden ayrılmak maksadiyle bir araya toplandıklarından onlara verilen isimdir.
11. BULUT Nakışlar arasında hususi bir şekildir. Buna Çin bulutu da derler. İstilize edilmiş ve münhanilerle uzatılmış bir bulut intibaı verir.
12. CEMAATİ NAKKAŞÂN Toplu halde bulunan nakkaş ve ressamlar demektir. (Sanatkâr kurumu mânasına gelen bir tâbirdir. Saray teşkilâtı arasında geçtiği gibi Yeniçeri teşkilâtı arasında da geçer.)
13. CEMÂATİ NAKKAŞÂNI HASSE Topkapı Sarayında müstakil bir binada çalışan ve sırf saraya ait bazı ve kitaplar ve ciltlerle meşgul olan zümreye ıtlak olunur.
14. CEMÂATİ RUM NAKKAŞLARI Şarktan XVI ncı asrı başında mahdut sayıda ressam ve müzehhip getirildikte bunların görüşler ve zevkleri Türk zevkine uymadığından ve Türk san’atkâriyle geldikleri Türkiyede menfaatlerine halel gelir korkusiyle her nedense geçinemediklerinden nakışhaneleri onlardan ayrılmış ve milli san’atkârlarımız bu isimle anılmıştır. Türkler bu sayede kendi milli zevklerine yabancı bir tesir karıştırmamışlardır.
15. CİHET VERİLME (Hizmet yerinde de kullanılır.) Diğer ilmî ve idarî mesleklerde olduğu gibi san’at sahasında da ilerliyenler de bir pâyeye nail olur. Sant’atkârlar arasında bu şâkirtlikle başlar, sonra sıraya girer. Halife (Kalfa) yani üstâd muavini pâyesine erişir, ondan sonra da üstad (usta) ve nihayet bütün ustaların da başı olur ki, o zaman çalıştığı şubeye göre nakkaşbaşı, müzehhipbaşı ve mücellitbaşı pâyelerine erişirler ve bu vazifeleri de kendilerine cihet (resmî bir vesika) verilmekle de maaş hususlarında ellerinde bir vesika olur
16. CİLBEND Hattat ve ressamların yazı ve resimleri ve tezhip eserleri sakladıkları miklepsiz yanları bazzan körüklü ve kapalı iki boş kapaklı ciltdir.
17. ÇIRAK Bir ustanın yanında hizmet ederek öğrenen san’at tâlibine denir. Usta ve çırak tâbiri meşhurdur. Yani üstadın yanında çıraklıkla daha çok öğrenileceğine işarettir.
18. DİVÂN Şiir söyliyenlerin muhtelif şekillerde yazdıkları manzumelerin bir usulü mahsusa riayet olunarak sıralanmış olanlarına verilen bir isimdir ki yalnız şiir söyliyenlere değil bunları bu suretle derli toplu bir hale getirenlere Divânıvar tâbir edilir. (Dîvân şâiri divân tarzında şiir söyliyenlere de denir.)
19. ECDER Ejder. Ejderhadan kısaltılarak söylenir. Yılana benzer. Ancak ayaklı, kanatlı ve ağzından alevler püskürdüğüne i’tikat olunan bir mevhum hayvan. Bir nevi’ efsanevî yılan.
20. ELFAKİR ÜL HAKÎR Müslüman Türklerin ilim ve san’atla meşgul olanları ve tarikatlerden herhangi birisine mensup bulunanları ekseiya ruhlarını tatmin etmelerinden mütevellit bir hisle insanların mâ’nen fakiri ve hakiri mânasına gelemek üzere isimlerinin önlerine bu tevazu’ lâkaplarını takar ve bundan rûhânî bir haz duyarlar. Bu zümrelere dahil olamıyan bazı mukallitlerin de bu tâbirlerden büyüklük duyarak sahte tevazu’ gösterdikleri de işitilmiş ve hattâ görülmüştür. Bu ifadeyi gayet samimî olarak kullananlardan biri de Karamemi oluyor. Onun san’atında kemâlini ne kadar hazmetmiş olduğunu bu umumî lâkap bildirmektedir. (Bu gibi insanlar esâsen meziyyet dâvasında bulunmazlar.)
21. HALKÂR Sırf altunla yapılan nakışlara denilir. Ekseriya tahrir çevrilmez. Çevrilirse tahrirli halkâr denir. Yine altundan hafif gölgeler konur. Ve ba’zan da hafif renklendirilir ki o zaman Şikâf tâbir olunur.
22. HASSA HÂRCI San’atkârlar hakkında da bu umumî hüküm câridir. Onlarda liyakat ve san’atta ilerlemeleri nisbetinde ücretleri muayyen bir terakki nisbetine bağlıdır. Gayri muayyen ve her şahsa göre değişebilen bir ücret almazlar. Bu miktar san’at kudretleri nisbetinde alacakları ücret pâdişahın maiyetine mahsus ücretlerden tesviye edildiğinin ve bu fasıldan para aldıklarının ifadesidir.
23. HATTAT Türkiyede tarihte, sülüs, nesih, divanî, ra’lîk ve celîlerini nefis olarak yazanlara ıtlak olunur. Bunlar da icâzetnâme ‘Diploma’ aldıktan sonra yazdıklarına imza koyabilirler.
24. HOKKA Hattatlarla müzehhiplerin kullandıkları içinde ekseriya siyah mürekkep bulunan ufak hokka mânasına gelir. Büyük veya küçük olsun boya konan kaplara çanak derler. Boya çanağı gibi. Hokka denince mürekkep hatıra gelir.
25. İBDÂ’ (Kreasyon) San’atın her devrinde ve her asra ait bütün teferruatını bildikten sonra şimdiye kadar yapılmıyan bir usulde yeni çığır açan bir üstâdın çok yeni üslûp ve tavırdaki orijinal ve yepyeni mevzu’larda verdiği şimdiye kadar yapılanlardan ayrı ve üstün örnekler. Bir esasa bağlı olmıyan uydurma şeyler ibdâ’ sayılamaz.
26. İMZA San’atkârların isimlerini bildirmek için resim veya tezhibin münasip bir köşesine koydukları işarete derler. Bunlar ba’zan çok ufak atılır, kolaylıkla farkedilemez. İyice aranmadan imza yoktur dememelidir.
27. İSTİLİZE TABİAT Taibatten örnek alarak sâde teferruata verilen tezyinî mahiyete ıtlak olunur.
28. KALEM Hem fırçaya ve hem de yontularak yazı yazılan kamışa ıtlak olunur. Ayrıca duvarlara yapılan nakışlara kalemkârî ve kalem işi derler.
29. KARAMEMİ Kara Mehmedden kısaltılarak söylenmiştir. Kanuni Sultan Süleyman zamanında nakışhânesi başustasıdır.
30. KARAMEMİVÂRÎ Karamemi’nin kendisine mahsus bir zevk ve üslûpta yapılan ve şimdiye kadar başka bir yerde görülmeyip ancak kendisinde bulunan hususiyetlere işaret olmak üzere tarafımızdan söylenmiş ve alâkadarlarca tasvip edilmiş yeni bir terimdir. Bu şekilde başkalarının yaptıklarında görülürse şurasını Karamemivârî yapmıştır denilebilir. Talebemiz arasında bu vâdide de eser verenler vardır.
31. KLÂSİK TEZHİB Zemin lâcivert ve altunla kaplı yapılan tezhiplere ıtlak olunur. Bu tezhipler XVI ncı asırda Türkiyede pek çok yapılmıştır.
32. KOLTUK Yazılı sahifelerin münasip müstakil kareli köşelerine ıtlak olunur ki icabında buraları boş bırakmıyarak tezhip yapılır. Buna koltuk işleme tesmiye edilir. Karamemi’nin tezhip ettiği Divanda koltukların sayısız örnekleri vardır.
33. KÖŞE Levhalarda kenar uçlara yapılan süslere verilen isimdir.
34. KÖŞE MİNDER Hattatlar, müzehhip ve ressamlar daima pencerenin yanına ışığı soluna almak üzere konan minerlerde oturur, buna köşe minder derler.
35. KUZULU CETVEL Sahifenin metni hududuna çekilen altunlu veya altunsuz cetvellerin dışına boştan trilingle bir tahrir daha çekilir.
36. KALE (KAP) 5000 sene önce eski Mısırda tahta lâhitler üzerinde görülmüş ve sulu boya ile yapılan nakışların bozulmaması için üzeri bir mayi’de eritilen bir nevi’ reçine ile kaplanmıştır ki bugün bu suda erimiyen ve temasla bozulabilecek altunlu ve sulu boyalı kap nakışları üzerine de kullanılan bir vernikdir ki hem cildin nakışlarının bozulmamasına, hem de parlak görülmesine yardımcı olur. Kaplarda olanlarına da lâke, rugan derler.
37. MAZRÛF Bir şeyin muhtevâsı yani içine aldığı şey. Mevzu’. Bir kitaba göre metni.
38. MEMİ Mehmed’in Türkler arasında kısaltılmış şekliidr. Esasen Mehmed Peygamberimizin isimlerinden biridir. Aslı Muhammed’dir. Bu ismi alanlarında adı hürmetsizce söylenirse Peygamberimizin ismi küçültülmüş olur diye ince Türk terbiyesinin iktizası bu mübarek isim mümkün meretebe maskelenmiş Mehmed’e dönüştürülmüştür. Rumelinde Mehmed’e Memiş, Şark vilâyetlerimizde Memo, Ege bölgesinde de Memi denmiştir.
39. MENAKİBİ HÜNERVARAN Mustafa Âli Efendinin yazı ve resimde zamanına kadar ma’rûf olan san’atkârların hayat ve eserlerinden kısaca bahseden mühim bir eserdir. Matbudur.
40. MİKLEP Eski yazma kitapların cildinin alt kapağı kenarına eklenen bir ektir ki ucu kapların ortasına kadar gelir, ekseriya kitaplar okunurken sahife arasında bir işaret gibi de kullanılabilir.
41. MİNYATÜR Bu tâbir yanlıştır. Resim demektir. Fakat eskiden Türkiye ve İslâm döneminde yapılan kitap resimlerine ıtlak edilir.
42. MISTAR Kalınca bir kâğıt üzerine gerilmiş bir sıra ibrişimlerden ibaret bir çok satırlı kitaptır ki kâğıdın arkasına konarak parmakla yapılan satır izleri üzerine yazılır.
43. MURAKKA’ Bir kaç tabaka kâğıt bir tahta üzerine dört kenarından yapıştırılır ve her tarafı yapışmak üzere ne kadar kalın istenilirse o kadar tabak kâğıt konulup vücuda getirilen bir mukavvadır. Bir de bunların üzerine yapıştırılan Sülüs ve Nesih yazılara da Murakka’ denir.
44. MUSAVVİR- Tasvir yapmak demektir. Amma bundan yalnız portre yapan anlaşılmaz, her şeyi çizen, yapan; tasvir eden yani suretleştiren, şekillendirerek ifade eden demektir.
45. MÜHRE Kâğıtlar âherlendikten sonra cilâlamak maksadiyle üzerinde gezdirilen yuvarlak ve ba’zan iki kenarında sapı olan düz ve kalın camdır. Kaymasını temin için biraz kuru sabun sürülür.
46. MÜŞTEREK ESER İki veya daha ziyade san’atkâr tarafından birlikte çalışarak yapılan eser.
47. MÜZEHHİP Ezilmiş toz altunla birlikte sulu guvaj boya ile tezyinat yapan san’atkâr.
48. MÜZEHHİP ÇEKMECESİ Her san’at erbâbının kabili nâkil ufak bir çekmecesi vardır ki en kıymetli malzemesi ve âletleri orada saklı durur. Mezhhiplere ait olanlara müzehhip çekmecesi denir.
49. NÂKIŞ Resim ve nakış yapan demektir. Daha fazla izahat için bakınız. Halil Edhem: Elvâhu Nakşiye Kolleksiyonu broşürü.
50. NAKKAŞ Resim ve nakış yapandır. Daha fazla izahat için bakınız. Halil Edhem: Elvâhu Nakşiye Kolleksiyonu broşürü.
51. NAKKAŞBAŞI Resim ve tezyinat yapan san’atkârların ve nakkaşların başı.
52. NAKKAŞ SAÎ Mimar Koca Sinan asrında ve yanında yaşamış ve Tezkiretül Bünyan’ı yazmıştır. Kendisi Mimar Sinan yapısı binaların nakkaş başısı sayılmaktadır. O devirlerdeki eserlerde görülen nakışlar bu zatın olmakla meşhurdur. Topkapısında Ahmetpaşa camii meksure tavanı. Takkeci camii nakışları bu zata izafe olunmaktadır.
53. NAKIŞHÂNE Bütün nakış yapan usta ve çırakların bir arada çalıştıkları odaya veya binaya derler. Bilhassa Topkapı Sarayındaki bu isimle anılır.
54. OYMA Ekseriya kap içine, orta ve kenarlara kâğıt gibi inceltilmiş deri üzerine ekseri Rûmî ve nadiren Hatai şekillerin oyulmasına derler. Buralar yapıştırılır.
55. RESSAM LEVNÎ- XVIII inci asırda yetişmiş ressam Edirneli Abdülcelil Çelebi’dir. Muktedir ve iftihar edeceğimiz kıymetli bir san’atkârımızdır. Eşi ve iktidarı şark sanatında yoktur.
56. SAMUR FIRÇA Fırçaların müzehhip veya sulu boya ressamları içinde en makbulüdür. Çok dayanır. Uzun yanan bir mum alevine benzemesine ve ucunda ancak birkaç telli kıl buluması şarttır.
57. SANDIK San’atkârların vaktiyle yangınlarda her şeyden önce nakletmeleri icap ettiğinden bütün kıymetli âletler, örneklerin ve kalıplarının durduğu sandıklardır ki küçüğüne çekmece derler. Pek o kadar büyük değildir. Kolaylıkla naklonulur. Çalışılacağı zaman kapağı açılarak önüne oturulur.
58. SARI ALTUN Muhtelif ayârlarda olan bir nevi’ altın varaktır ki rengi koyu sarıdır. 24 ayâr olanı makbul ise de ekseriya piyasada 22 ayâr diyerek satarlar. İçinde fazla bakır olursa zamanla parlaklığını kaybeder ve kızarır.
59. SAZ YOLU Uzun dallar üzerine yapılan süslerdir. Bunlar daha ziyade çiçekli veya yapraklı olur.
60. SELİKA FARKI Karakter farkı demektir ki bu memleketimizde ilerlemiş üstâdların san’attaki hususiyetini de ifade eder. Meselâ Karamemi’nin imzasız diğer bir eseri vardır ki onun olduğu selîkası hususiyetinden anlaşılmaktadır.
61. SER BÖLÜK San’atta çalışan ayrı ayrı grupların başına denir. Bu tâbir cerrahlarda da vardır.
62. SİYAKAT Osmanlı imparatorluğunda devletin malî ve idarî kayıtların tutulduğu ve XVI ncı asrıdanberi kullanılan bir nevi’ Rik’a kırması gibi okunması ve yazılması pratiğe muhtaç resmî bir yazı şeklidir.
63. ŞAHÂNE NÜSHA- Çok itinâ ile tezhip ve tezyin edilmiş, icabında resimler yapılmış ve ciltlenerek padişâha takdim olunan veyahut bir büyük makama verilmeğe lâyık nüshaya ıtlak olunur. Karamemi’nin Kanunî divânı da buna misâldir.
64. ŞAH KULU ‘Şah kulu Rumî’ Şah kulu Bağdadî. X uncu Hicri asırda Bağdaddan gelerek çalışmış farklı bir san’atkârdır.
65. ŞÂKİRD Resim, tezhip ve yazı öğrenmek arzusunda olup çalışan öğrenci.
66. ŞİKÂF- Halkâri yapılan işlerin üzerine boya konmasına denilir. Boyalı halkâr demektir.
67. TAHRİR FIRÇASI 0, 1, 2 numara samur fırçalara tahrir fırçası denir. Eskiden müzehhip ve ressamlar kendileri de yaparlardı. Şimdi hazır olarak zaman zaman piyasaya gelen iyi fırçalardan seçilerek yapılmaktadır.
68. TA’LİK HAT IX ncu Hicrî asırda şarkta icâd olunmuş bir yazı şeklidir. Türkler bunda da ileri giderek kolaylıkla ayrılabilen bir Türk ta’lîki üslûbunu ibda’ etmişlerdir.
69. TEZHİB Altun ile yapılmış süsler.
70. TİLMİZ Öğrenci- Şâkird.
71. TÜRK TA’LÎKİ Ta’lîk XV inci asır başlarında Anadolunun şarkında icat edilmiş bir yazı şeklidir. İralı hattatlar bunu en güzel yazanlar arasında gösterilir. Meselâ İmâd ta’lîkde en ileri üstâdlardandır. Osmanlı Türkleri de bu yazıda çok kıymetli hattatlar yetiştirmişlerdir. Bunlar yalnız onu taklit ile kalmamışlar, kendi ince zevkli üslûplarına da sokarak bir Türk Ta’lîki usulü ortaya koymuşlar ve bunda da muvaffak olmuşlardır.
72. TÜRK TEZHİBİ Şarkta İslâm san’atında müslüman olan her millet birbirinden almış, bu meyanda Selçuk ve Osmanlı Türkleri de mahallî ve ince zevklerini katarak kendilerine hâs bir usul vücuda getirmişlerdir ki bugün bir Arab ve Acem denen ekollerden ayrı bir tavır ve tarz kazanarak diğer kısımlarda olduğu gibi tezhibde de bir ‘Türk tezhibi’ doğmuştur. Bunun da her asra göre bize mahsus hususiyeti vardır ki görmeğe alışanlar farkeder. Karamemi eserleri bundan bir şubedir.

73. ÜSLÛB Tavır, tarz mânasına gelir ki san’atta ilerlemiş ve ibdâ’kârane eserler vermiş üstadların tercih ve ihtiyar ettikleri yol demektir.
74. ÜSTÂD Maltre, kıymetli bir san’atkâr ve bildiklerini öğreten zat, san’atında usta.

75. VARAK İki sahifeden ibaret yaprak mânasına gelir. Eskiden yapraklara önlü ve arkalı A ve B sahifelerine numara konmaz, yalnız yaprağın sol üstüne rakkam konurdu, daha eskiler rakkam da koymaz sol yaprağın başında ilk harf veya kelimeyi sağ yaprağın alt iç köşesine yazarlar ve ciltli olmuyan yapraklar karışırsa bundan bulunurdu. Son senelerde ba’zı kitapların tasnifi esnasında sahifelere de numara konuyor. Lâkin varaklara numara konulmağa da devam edilmektedir.
76. YEŞİL ALTUN Altun gümüşle karıştırılarak yapılmış bir halitadır ki Fransızlar Citron renkli derler. Bu da az olarak altunlar arasında güzel bir fark yaptığından kullanılır.
77. YUMURTA AKI AHERLİ Eskiden Türkiyeye hariçten gelen kâğıtlar ham olarak yollanırdı. Âdeta emici bir kâğıt gibidir. Terbiye edilmeden kullanılamaz. Bu maksatla kâğıtların üzerine bir miktar su ve şap ile eritilen yumurta akı sürülür ve tavlanınca üzerinden mührelenir. Kâğıda yazılınca hem mürekkep kâğıda nüfuz etmez, hem de kâğıt parlak olur.
78. ZAHRİYE (Zahır, Arapça arka sırf demektir.) Lâkin ilk başlangıç sahifesinden önce ekseriya temellük kitâbeleri ve bazı kayıtlar ve çok süslü tezhipli ve boş sahifelere denir.
79. ZARF Bir şeyi kavrayan, ihâta eden. Kitapta kabı ve metin harici kısım mânasına gelir.
80. ZEMİN DOLDURMA Bir tezhibin şekli belli olup altunları sürülerek tahriri bitince araları münasip renklere boyanırsa buna zemin doldurma denilir.
81. ZERDÜZ Altun ile iş yapan, altunla yapılmış iş. Kap. Sırmalı kap mânasına da gelir.
82. ZEREFŞAN Varak altun toz haline getirildikten sonra jelâtinli su ile karıştırılıp fırça ile kâğıt üzeimne serpilmesinin bir şeklidir. Sonra zermühre sürülerek parlatılır. Kâğıtların yazı ve süsleri zemininde kalır.

(Alintidir)

Soru: Tezhip nedir?

elif07
emeğinize sağlık zor bir işe benziyor ama sonucuna değer doğrusu.En güzel örneğide Kuran-ı Kerimde .
baya bölümü varmiş vede terimleri Allah cc kolaylık versin bu sanatı icra edenlere.

Allah cc razı olsun..

elif07
Geleneksel Türk Süsleme Sanatı Tezhib

Eski geleneksel kitapçılık sanatlarımızdan biri olan Tezhib, divanlar gibi el yazması kıymetli kitapları, murakka denilen Hüsn-i Hat yani güzel yazı levha ve albümleri ve Padişah tuğralarına, berat ve vakfiyelere altın yaldız ve boya ile yapılan bezeme sanatıdır. Arapça Zehep kelimesinden gelen “altınlamak” manası taşıyan Tezhib, tezhible bezenmiş eserlere müzehheb, tezinat yapan sanatkarına da müzehhib denir.

Süslemecilik, kendini, yaşadığı ortamı ve kulandığı eşyayı göze hoş gelecek şekilde süslemek ve onu sanat anlayışıyla biçimlendirmektir. Süsleme sanatlarını en olgun ve seçkin bir seviyeye ulaştırmış milletlerden biri de şüphesiz Türklerdir.

Türkler Tezhib sanatını Orta Asya’dan getirmişlerdir. Ancak bu sanatı Müslümanlığı kabullerinden sonra geliştirmiş ve mükemmel örneklerini vermişlerdir. Dinimizin (İslam’ın) iki ana kaynağı olan Kur’an-ı Kerim ve Hadis-i Şerif yazmalarının hattından süsleme ve ciltlemelerine kadar maddi ve manevi itina göstermişlerdir.

Osmanlı Devletinin siyasi olduğu kadar ilim, kültür ve sanat merkezi olan İstanbul’da 15 ve 18 yy. arasında ünlü müzehhibler yaşamış, sarayda Hassa Nakkaşbaşısı bulunmuştur. Fatih Sultan Mehmet döneminde Nakışhane-i Amire’nin başında Özbek Türklerinden Baba Nakkaş bulunmaktadır. Kanuni döneminde Mehmet Karamemi’ yi görmekteyiz. Kendisi de güzel sanatlarla ilgilenen Sultan III. Ahmet döneminde ise Üsküdarlı Ali Çelebi, en güzel Talik Hattının ve tezhiblerinin örneklerini vermişlerdir. XIX. yy.da ise batının etkisiyle Rokoko ve Barok üslubu ile eserler verilmiştir.

20.yy’ da Güzel Sanatlar Akademisinde (Sanayi-i Nefise) , Hattat Mektebinde hocalık yapan İsmail Hakkı Bey; Şükrü Baba, Ali Nazmi, Süheyl Ünver, Rikkat Kunt ve Muhsin Demironat gibi öğrencileri yetiştirmiştir. Bu sanatçılar tezhib sanatını tekrar klasik üsluba kavuşturarak güzel örneklerle bizim hocalarımızın hocalarını yetiştirmişlerdir. Allah hepsinden razı olsun.

Tezhib sanatı 22 karat altın ile yapılır. Altın arap zamkı ile çukur bir porselen kabın içinde ezilip inceltildikten sonra yıkanarak dibe çöken altının üzerindeki su dökülerek altın kurutulur. Desenler altınla, samur fırçayla boyanırken jelatinli su kullanılır. Daha sonra uçlarında akik taşı bulunan “mühre” yardımıyla paspartuya işlenen altınlar parlatılır. Kağıtlar çayla boyanmış ve l geleneksel işlemlerle eskitilmiş özel kağıtlardır. Guaj boya ile özellikle lacivert renk kullanılarak kompozisyonunun hazırlanması ile birlikte, uzun ve dikkat gerektiren, inceliğine göre 3/0 10/0 ölçeğine kadar inilen samur fırçalarla yapılan Tezhib sanatı bir sabır ve emek işidir. Bu sabır Geleneksel Türk Süsleme sanatlarını gelecek nesillere taşımada önemli bir rol oynar.

Kurallı bir sanat olan tezhib sanatında çiçek, rumi, bulut adı verilen desenler kullanılır. Belli bir helezon çizen bu desenler birbirleriyle karışmaz. Rumi kendi yolunda, bulut kendi yolunda, çiçekler kendi yollarındadır. Yazının kenarını çevreleyen ve “geçme” adını verdiğimiz kordon ve desenin bitimindeki ince “tığ” adını verdiğimiz desenler eserin en belirgin özellikleridir.

sevyak3265
Enfesler Teşekkürler

Hoca
Tezhib hakkında kısaca bilgi
Tezhipin analmı
Tezhip bir süsleme sanatıdır. Yazma kitapların daha çok da Kur’an-ı Kerim’in sayfa kenarlarının yaldız ve boya ile süslenmesidir. Bu sanatla uğraşan erkeklere müzehhip, kadınlara da müzehhibe denir.

tezhip nedir, tezhip sanatı nedir, tezhib nedir