Kuran-ı Kerimin Okunuşunda Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Hususlar

Kuran-ı Kerim’in Okunuşunda Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Hususlar

Gülehasret
Kuran-ı Kerim’in Okunuşunda Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Hususlar

Lafzının okunmasının dahi ibadet olarak kabul edildiği Hutbe-i Ezeliyye’nin aslına uygun okunmasının gerekliliği, hem aklen, hem hikmeten ve hem de dinen zaruridir. Bu zaruret, Tecvid ilminin ortaya çıkmasında önemli bir âmil olmuştur.Biz bu yazımızda Kuran-ı Kerimin ses özelliğine değinerek daha ziyade tilaveti esnasında yapılan yanlışlar üzerinde duracağız.

Arap dilinin yapısı incelendiğinde fonetiğin(ses özelliği) bu dilde önemli bir yeri olduğu fark edilir. Diller arası ortak bir fenomen olan fonetik, Arapçada bilhassa Kur’anda daha fazla değer kazanır. Çrneğin dillerin çoğunda harfler ünlü-ünsüz ayrımına tutulurken Arapçada ince-kalın-en kalın diye gruplanır. Meseleyi biraz daha açacak olursak; Türkçede yirmi dokuz harfin sekizi ünlü geri kalan yirmi bir harf ise ünsüzdür. Buna mukabil Arapçada yirmi sekiz harfin hepsi ünsüzdür. Çnlüler olmaksızın bir dilin telaffuzu nasıl kabildir? sorusunun cevabı karşımıza harekelerin varlığıyla çıkıyor.

Mana ile de doğrudan alakalı olan sesbilgisi bazı kelimelerde kendini bariz bir şekilde gösterir. Yaratıcı, yaratan anlamında olan ﺧﺎﻠﻕ kelimesi ﺡ harfiyle okunursa tıraş eden, tıraş edici, ﻩ harfiyle telaffuz edilirse helak eden, helak edici (manaya göre ﻕ da ﻙ e dönüşür) anlamına gelir. Bu açık örnek fonem bilgisinin gerekliliğini ortaya koyuyor.

Ayrıca, diğer bir farklı özellik de Arapçada harflerin sıfatlara sahip olmasıdır. Yani harflerin mahreçlerinin yanında bir de sıfatları vardır. Sıfat, lügatte nişan ve alamet anlamına gelir. Tecvid ilminde sıfat; mahreçte meydana gelişi esnasında harfin sesine arız olan keyfiyete denir. Yirmi sekiz harfin on yedi mahreçten çıktığı düşünüldüğünde mahrecleri bir olan harfler sıfatları ile birbirinden ayrılır. Ayrıca, sıfatlar harflerin kuvvetlisini zayıfından ayırmaya da yararlar. Tecvid ilmiyle uğraşan âlimler sıfatları başlıca iki kısma ayırmışlardır:
1-Sıfat-ı Lâzıme
2-Sıfat-ı Arıza

Harflerin zatına mahsus olan ve onlardan ayrılmaması gereken sıfatlara Sıfat-ı Lâzıme denir. Çnemlileri şunlardır:

Cehr: Harf Harekeli olarak okunurken, mahrece dayanmanın kuvvetli olması sebebiyle, nefesin tamamının veya çoğunun hapsedilerek, sesin açık olarak çıkmasına denir. Bu sıfatın zıddı Hems’tir. Cehr sıfatına sahip harfler 18 tanedir.
ﺍﺏﺝﺩﺫﺭﺯﺽﻁﻅﻉﻍﻕﻝﻡﻥﻭﻯ

Hems: Harfi harekeli olarak okurken, mahrece itimadın zayıflığı sebebiyle, nefesin sesle beraber akmasına denir. Zıddı Cehr’dir. Huruf-ı Mehmuse 10 tanedir:
ﺕﺙﺡﺥﺱﺵﺺﻑﻙﻩ
Çiddet: Harfi sakin olarak okurken, mahrece dayanmanın kuvvetli olması sebebiyle, sesin ve nefesin hapsolup akmamasına denir. Zıddı Rihvet’tir. Huruf-ı Çedide 8 tanedir.
ﺍﺏﺕﺝﺩﻁﻕﻙ

Rihvet: Harfi sakin olarak telaffuz ederken, mahrece itimadın zayıflığı sebebiyle, sesin ve nefesin beraberce akmasına denir. Zıddı Çiddet’tir. Huruf-ı Rihvet 15 tanedir:
ﺙﺡﺥﺫﺭﺱﺵﺺﺽﻅﻍﻑﻩﻭﻯ
Beyniyye: Harfi sakin olarak okurken, sesin ne tamamen akması ve ne de hapsolmasına; yani sesin tamamen akması ile akmaması arasında olmasına denir. Bu sıfat Çiddet ile Rihvet’in arasında yer almasından bu ismi almıştır. Beyniyye harfleri 5 tanedir:
ﺭﻉﻝﻡﻥ

Çsti’la: Dilin üst damağa yükselmesine denir. Zıddı Çstifale’dir. 7 harften müteşekkildir.
ﺥﺺﺽﻁﻅﻍﻕ
Bu harfler daima kalın okunur.

Çstifale: Dilin aşağı meyletme haline; yani üst damağa kalkmamasına denir. Zıddı Çsti’ladır. Harfleri, Çsti’la sıfatına sahip 7 harfin dışında kalanlardır.
ﺍﺏﺕﺙﺝﺡﺩﺫﺮﺯﺱﺵﻉﻑﻙﻝﻡﻥﻭﻩﻯ
Bu harfler daima ince okunurlar.(ﺮ harfinin özel durumu istisnadır)

Itbak: Dilin üst damağa yapışmasına ve dil kökünün üst damağa kalkmasına denir. Bu Çsti’la sıfatından daha mübalağalıdır. Zıddı Çnfitah’dır. Itbak sıfatına sahip harfler 4’tür:
ﻅ ﺺﺽﻁ

Çnfitah: Dilin damaktan ayrılmasına denir. Zıddı Itbak’tır. Harfleri 24 tanedir:
ﺍﺏﺕﺙﺝﺡﺥﺩﺫﺮﺯﺱﺵﻉﻍﻑﻕﻙﻝﻡﻥﻭﻩﻯ

Safir: Harf okunurken(kuş ve ıslık sesine benzer) keskin bir sesin çıkmasına denir. Huruf-ı Safir 3’tür: ﺱﺺﺯ

Tekrir: Dil ucunun titremesine ve sürçmesine denir. Bu sıfat sadece ﺮ harfine mahsustur.

Tefeşşi: Sesin ağızda yayılmasına denir. Bu sıfat da sadece ﺵ harfine mahsustur.

Çstitale: Sesin uzamasına denir. Bu sıfat sadece ﺽ harfinde vardır.

Harflerin zatına mahsus olmayan ve onlardan ayrılması mümkün olan sıfatlara da Sıfat-ı Arıza denir.(med, idğam, ihfa, izhar, iklab, sekte vb.)

Harflerin Sıfat-ı lâzıme ve arızalarını bilmek okuyucuya otokontrol imkânı sağlar. Kariin Okuyuşum acaba doğru mu? tereddüdüne düşmesini engeller.

Sıfat-ı lazımelerin terkinden, tebdil ve tağyirinden meydana gelen hata, Lahn-ı Celi(açık ve büyük hata) olur ki bu okuyuş haramdır.
Sıfat-ı arızaların terkinden, tebdil ve tağyirinden meydana gelen hata Lahn-ı Hafi(gizli ve küçük hata) olur. (Kur’an Okuma Esasları, Prof. Dr. Abdurrahman ÇETÇN s:93)

Yukarıda geçen teorik bilgilerin yerleşmesi için fem-i muhsinden (talim ve terbiye görmüş ağız) birebir talim edilmesi gerekir. Günümüzde fem-i muhsinin azalması ve var olanlara da her an ulaşmanın güçlüğü nazar-ı dikkate alındığında bu işin zor olduğu bir gerçektir. Fakat buna mukabil multimedya ortamının sür’at kazanmasıyla üstat okuyucuların Cd’leri, kasetleri, vidyoları piyasaya sürülmektedir. Çsmail Biçer, Fatih Çollak, Abdulkadir Çehidoğlu, Ali Osman Atakul, Kadir Temel gibi hem edası düzgün ve hem de sedası güzel olan karilerin okuyuşları dinlenerek ciddi anlamda bu eksiklik telafi edilebilir kanaatindeyiz. Ama şunu da belirtmek gerekir ki altyapısı olmayan kişilere bu uygulama çok fazla bir netice getirmez.

Gözden Kaçırılan Büyük Yanlışlar

1) ﻓﺎﺮﺟﻊﺍﻠﺑﺻﺮ , ﻭﷲ, ﻫﻭﷲ Kelimelerindeki istifale ve infitah sıfatına sahip ﻑ,ﻩ,ﺐ,ﻭ ve emsali harfleri kalın okumak yani hüvellah yerine huvAllah, vellahü yerine vAllahu , ferci’il-besara yerine farci’il-basara okumak lahn-ı celidir. Lahn-ı celi ise haramdır.

Esefle belirtmek gerekir ki; sesine ve üslubuna hayran olduğumuz Arapların meşhur okuyucuları da aynı hataya düşüyorlar. Onların bu hatalı okuyuşları bize delil olamaz. Zira Arapların atalarından ve aynı zamanda kıraat âlimlerinden olan Sibeveyh, Halil bin Ahmed, Çbnu’l-Cezeri, Aliyyü’l-Kari’ gibi zevat-ı kiram hiçbir şekilde ince harflerin kalın okunmasına müsaade etmemişler. Eserlerinde, bu şekilde okuyanları da şiddetle ikaz etmişlerdir.

2) Fiil olan bir kelimenin lame’l-fi’linde sakin lam olursa ve bu lama ﻧﺎ zamiri bitişirse ﻝ ile ﻥ un mahrecleri yakın olduğundan bu harflerin izharlarına dikkat etmek lazımdır.
ﺟﻌﻠﻧﺎ , ﺍﺮﺳﻠﻧﺎ gibi kelimelerde lam ile nün arasında izhar yapılmazsa ﺍﺮﺳﻧﺎ , ﺟﻌﻧﺎ şekline döner ki; hem lahn-ı celidir hem de mana bozulur.
3) ﺍﻠﺫﻳﻥ kelimesinin idğamı ﺍﻥ nin idğamı gibi değildir. Burada iki lam okunacak kadar durulur.

4) ﺍﷲﺍﻛﺒﺮ ve emsali kelimelerin hemzelerini kalın okumak yani ellahüekber yerine Allahuakbar demek affedilemez bir hatadır. Zira Çbnu’l-Cezeri Mukaddime adlı eserinde şöyle demektedir:
ﻣﻥﺍﺣﺮﻑ ﻣﺳﺗﻓﻼ ﻓﺮﻗﻗﻥ
ﺍﻻﻟﻑ ﻟﻓﻅ ﺗﻓﺧﻳﻡ ﻭﺣﺎﺫﺮﻥ

Harflerin Müstefil sıfatlı olanlarını incelt. Elif lafzının kalınlığından sakın.
ﺍﻫﺩﻧﺎ ﺍﻋﻭﺫ ﻭﻫﻣﺯﺕﺍﻠﺣﻣﺩ
ﻠﻧﺎ ﷲ ﻻﻡ ﺛﻡ ﺍﷲ
ﺍﷲ, ﺍﻫﺩﻧﺎ, ﺍﻋﻭﺫ, ﺍﻠﺣﻣﺩ bu kelimelerin hemzelerini kalın okumaktan sakın. ﷲ, ﻟﻧﺎ nın lamlarını kalın okumaktan sakın.

5) ﺣﻰﱠ, ﺷﺢ,ﺣﺑﻁﺕ,ﺣﺎﻓﻅﻭﺍ ve emsali kelimelerin ﺡ ve ﻯ harflerini kalın okumaktan sakınmak gerekir. Çunu özellikle belirtmek gerekir ki ﺡ harfi kalın bir harf değildir. Diyanetin hazırlamış olduğu elif cüzünde bu harf için kalındır denmesi galattır, gabavettir. Çünkü ilgili kaynaklar taranmadan sathi bir şekilde hazırlanmıştır. Bu harf istifale sıfatına sahiptir. Bu sıfatın zıddı isti’ladır. Huruf-ı isti’la ise bütün Tecvid kitaplarında belirtildiği gibi 7’dir. Eğer bu harf de ilave olursa 8 olur. Huruf-ı isti’lanın 8 olduğunu belirten bir kaynağa da şimdiye kadar rastlanılamamıştır.(Huruf-ı Çsti’la için bkz. Abdurrahman Çetin, Kur’an Okuma Esasları, s.97)

6) ﺽ Harfi: Dilin sol veya sağ yahut her iki yanı ile adras denilen üst azı dişleridir ki, buradan ﺽ harfi çıkarılır. Bu harf, genellikle dilin sol kenarıyla çıkarılır. Fakat dilin sağ yanını veya her iki yanını da kullanarak çıkarmak mümkündür. ﺽ zor çıkarılan bir harf olarak bilinir. Uygulamalar umumiyetle yanlış olageldiği için, eski müellif ve üstadlar, bu konu üzerinde titizlikle durmuşlar ve hatta ﺽ harfine dair müstakil risaleler yazmışlardır.

Bu harfin çıkarılışı şöyle olur: Dilin sol veya sağ veya her iki yanı, üst azı dişlere hafifçe değdirilir. Dil kökü ve ortası damağa yükselir. Dilin ucu ise, serbesttir. Bu esnada çıkarılan (ﻅ sesine benzeyen, fakat ﻅ olmayan) ses, ﺽ harfinin sesidir.

Bu konuda merhum Ali Rıza Sağman’ın düşüncelerini kaydetmeyi faydalı buluyoruz: Dad harfi asa’bü’l-huruf =harflerin en zorudur. Dad harfi hakkında söylenecek sözler çoktur. Bunlardan biri de Arapların dad ları ile Türklerin dad ları arasında benzerlik bulunmamasıdır. Arap dad’ını bugünkü cemiyetin şivesinden, Türk ise kitaplarda gösterilen formüllerden almaktadır. Onların çıkardığı dad’ın kitaplara-kaidelere uymadığı hakkındaki delillerimiz pek kuvvetlidir. Bunlardan birkaçını görelim:

1-Çmamlar dad harfinde rihvet sıfatı bulunduğunu söylüyorlar. Arab’ın dad’ının rihvet ile ilgisi yok. O, şiddet sıfatı taşıyan bir çeşni gösteriyor. Bundan dolayı Çmam Cezeri ve Aliyyü’l-Kari gibi mütehassıslar, Arab dad’ını tenkit etmişlerdir.

2-Arab’ın çıkardığı dad, bu harfin mahrecinde kaydedildiği gibi dilin sağı ile de, solu ile de değil, ancak dil ucunun üst kısmı ve damak ile alakalıdır.

3-Onların çıkardığı dad ile Kur’an’ın bazı kelimelerini okumak mümkün değildir.
Bu kelimeler sakin dad’dan sonra ta bulunan kelimelerdir. ﻓﻣﻥﺍﺿﻁﺭ

4-Kurra’nın dad ı, harflerin en zoru saymaları, Arab dad’ının aleyhine çok kuvvetli bir delildir. Çünkü Arab’ın çıkardığı dad hiç de zor değildir.(Ali Rıza Sağman, Sağman Tecvidi, s.26)

7) ﻉ harfinin inceliğine dikkat etmek gerekir. Çzellikle üstün ile harekelendiğinde…ﻋﻣﺎ gibi. ‘amma şeklinde tam kalın bir a ile okumak doğru değildir. Kalın a ya nisbeten ince bir a sesi ile okumak gerekir.
Cezimli ﻝ ların harekelenmemesine azami dikkat edilmesi gerekir. ﺭﺏﺍﻟﻌﺎﻠﻣﻳﻥ
ﺑﻞﻋﺑﺎﺩ ve emsali kelimelerde rabbil ‘alemin yerine rabbili alemin , bel ‘ibadün yerine beli ‘ibadün okumak gibi. Bu tarz okuyuştan sakınmak gerekir.

9) Kari’, Kur’anı ﻣﻜﻣﻼ ﻣﻥﻏﻳﺭ ﻣﺎﺗﻛﻟﻒ
ﺑﺎﻠﻟﻂﻒ ﻓﻰﺍﻠﻧﻁﻕ ﺑﻼ ﺗﻌﺳﻑ

Her sıfattan hakları ikmal edilmiş olduğu halde meşakkate düşmeden nutukta lütufla müstakim yoldan çıkmadan beytinde ifade edildiği gibi sathiliğe, sun’iliğe düşmeden; taklit sevdasıyla tecvidi ihmal etmeden okumalıdır. Çünkü Kura’n fıtri olmayan okuyuşları reddeder. Bu red dinleyicilerin kulağını tırmalayış ve istiskal şeklinde tezahür eder velev ki mukriin sedası güzel olsa da…

Hülasa: Bu meyanda ifade edilecek olanlar çoktur. Onları diğer yazılarımıza ta’lik edip ilgi duyanlara harflerin sıfatlarını, mahreçlerini ve diğer lüzumlu bilgileri tafsilatıyla ihtiva eden kaynakların listesini veriyoruz.

 Risale-i Cezeri, Hüseyin Harputoğlu
 Kuranı Okuma Usul ve Esasları, ibrahim Tanrıkulu
 Asım Kıraati, Fatih Çollak
 Eddirasatüssavtiyye, Çanim Kaddüri El-Hamed
 Kuranı Kerimin Nüzulü ve Kıraati, ismail Karaçam
 Kuran Okuma Esasları, Abdurrahman Çetin

rihvet harfleri, kuran okuma esasları, tecvitte uyulması gereken kurallar