Hadis Öğrenim ve Öğretim Yolları

Hadis Öğrenim ve Öğretim Yolları

Hoca
Hadislerin bir hocadan rivayet edilmesine terim olarak tahammulu’l-hadis, tahammulu’l-ilm denilmektedir. Biz buna hadis alma yollari veya hadis ögrenme ve ögretme yollari diyebiliriz.
Hadis usulü alimleri tahammül ve eda yollarini baslangiçtan beri sekiz olarak tesbit etmislerdir. Bunlar sirasiyla; sema’, kiraat, icazet, münavele, kitabet, i’lam, vasiyyet vicade’dir. Simdi özet olarak bunlari inceleyelim.
a. Sema
Hocanin ezberden veya yazili bir etinden rivayet ettigi hadisi ögrencinin bizzat hocasinin agzindan isitmesidir. Bu durum rivayet sirasinda (fulan bize anlatti) ………… veya ………….. (bize haber verdi veya …………………………. (….söyle söylerken isittim gibi terimlerle belirtilir. Hoca ezberden veya kitaptan sözlü olarak rivayet ettigi hadisi talebelere yazdirirsa bu imla olur. Bu yolla olusturulmus eserlere de emali adi verilir.
b. Kiraat
Talebe ezberinden veya elindeki bir kitaptan hocanin huzurunda hadis okur. Hoca da ya ezbere veya elindeki bir nüshadan katip ederek dinler. Gerekirse düzeltme yapar. Böylece ögrenci, hocadan o hadisleri ögrenmis olur. Bu usule arz veya kiraat denir.
Bu yolla ögrenilen hadis rivayet ederken ……………………………. (Falanin huzurunda bu hadisi okudum) ifadesi kullanilir. Sayet hadisi baskasi hocanin huzurunda okumus kendisi de orada hazir bulunmussa …………………………………….. kurie ala fulan ve ene esmea (falanin huzurunda bu hadis okunurken dinledim) ifadesi kullanilir. Bu yolla elde edilen hadis haddesena fulan kiraaten aleyh terimiyle de rivayet edilir. Imam Müslim ahberena lafzini bu yolla aldigi hadisleri rivayet ederken kullanmaya çalismistir.
c. Icazet
Hocanin, talebesine duyduklarini veya kitaplarini rivayet etme izni vermesi demektir. Bunda ne sema usulünde oldugu gibi hocanin okumasi ne de kiraat metodunda görüldügü gibi talebenin okuyup hocanin dinlemesi ve tasvibi vardir. Icazet sözlü veya yazili olarak verilir. Icazetin birkaç sekli vardir. Çesitlerine göre caiz olan ve olmayanlari vardir. eceztu lifulan istemeltu aleyhi fihristi , eceztu leke ba’du mesmuati gibi terimler kullanilir.
d. Münâvele
Hocanin kendisinden nakil ve rivayet etmesi için talebesine bir kitap ya da yazili bir metin vermesine münavele denir. Eger hoca, kitabi verirken bunu sana temlik ediyor veya istinsah için emanet ediyor ve rivayet etmene de izin veriyorum derse buna icazetli münavele ismi verilir. Bu geçerli bir usuldür. Eger hoca, talebesine benim isittigim hadisler bunlardir diyerek icazetten söz etmeden bir kitap teslim ederse bu icazetsiz münavele olur ve bu hadislerin rivayet edilmesi caiz görülmez. ecazeni en erviye anhu ahberana icazeten terimleri münaveleye delalet eder.
e.Kitâbet
Hocanin, huzurunda bulunan veya bulunmayan bir ögrencisi için kendi eliyle bir veya birkaç hadis yazip ve yazdirip vermesi veya göstermesine kitabet denilmektedir. Icazetli olmayan kitabet bazilarinca geçerli görülmedigi halde çogunluk tarafindan caiz görülmüstür. eceztuke ma ketebtuke ahberena fulan mukatebet gibi terimler kitabete delalet eder. Bu yolla hadis alan ravinin rivayet sirasinda mükatebeyi bildiren ifadeleri kullanmasi uygun görülmüstür.
f. I’lâm
Hocanin, talebesine icazetten söz etmeksizin belli bir hadis veya hadis kitabi hakkinda sadece bu benim duydugumdur diye açiklamada bulunmasina i’lam denilir. Bu yolla alinan hadislerin rivayetini çoklari kabul ederken bazilari da bunun caiz olmadigini söylerler.
" hazihi rivayeti" terimi tek basina i’lami ifade eder.
g.Vasiyyet
Ölmek veya yolculuga çikmak üzere olan hocanin rivayet izninden söz etmeksizin kitabini ögrencilerden birine vasiyyet etmesidir. Bunda zimni bir rivayet izni vardir diyenler yaninda bu yolla elde edilen hadislerin rivayetin caiz görmeyenler de vardir. Vasiyyet bir bakima münavele, bir bakima da i’lam’a benzemekle beraber onlardan asagi derecede bir ögrenim ve ögretim yoludur.
h. Vicâde
Bir ravinin yazma bir kitabi ele geçirmesine vicade denir. Hadisçiler bunu, sema, icazet ve münavele söz konusu olmadigi halde bir kitaptan hadis almayi ifade için kullanirlar. Bu durumda hadisleri elde eden kimse rivayet ederken "vecedtu bir hatti fulan" (falanin alyazisi ile yazilmis olarak buldum ki) diyerek durumu açiklamasi gerekmektedir. Vicade geçerli hadis ögrenimi ve ögretimi yollarindan biridir. Bugün hadis kitaplarindan yapilan nakillerin hepsi bir çesit vicade’dir.

Kaynak: mustafakaratas

hadis öğrenme yolları, hadis alma yolları, hadis rivayet metodları