Türk süsleme sanatı usaları ve eserleri nelerdir?

Türk süsleme sanatı usaları ve eserleri nelerdir?

Kayıtsız Üye
türk süsleme sanatı rumi,hatai,karanfil,lale gibi motiflerin ustalarını arıyorum lütfen yardımcı olun…

Cevap: türk süsleme sanatı usaları ve eserleri nelerdir?

Desert Rose
MÜNHANİ

Kelime anlamı eğri demek olan münhani XIII. ve XIV. Yüzyılla kadar rumi motifiyle beraberlik gösterir.
Selçuklu yazma eserlerinin tezhibinde mühim bir yer işgal eden münhani, Beylikler Dönemi Kur’an-ı Kerim’lerinde cazip örnekleriyle karşımıza çıkar. Osmanlı Döneminde önemini yitirmiştir.
Münhani tezyinatta kenar suyu veya müstakil olarak kullanılır. Bunlar simetrik olduğu gibi aynı şeklin tekrarından meydana gelmiş yürüyen desenlerde olabilir.

RUMİ

Türk sanatında hayvan figürü çok önemlidir. İlk açılan kurganlarda bulunan eserlerde hayvan figürlerine rastlanmıştır. Ayrıca rumi motifini hazırlayan motiflerde görülmektedir.
Daha sonraki devirlerde işlenen hayvan figürü çoğu zaman güçlü göstermek, hareketine hız katmak gayretiyle kanatlanmış ve bu kanatlar rumi motifine benzer şekillerle süslenmiştir. IX. Ve X. Yüzyılda Uygurlara ait Bezeklik Freskinde görülen rumi kanatlı ejderha tasviri elde bulunan en eski belgedir.
Karahanlı ve Gazneliler dönemlerinde hayvan figüründe bir motif olan rumi, desen haline gelecek kadar gelişmiş ve süsleme sanatında bir üslup olmuştur.

Rumi motif Büyük Selçuklularda önemli süsleme unsuru haline gelmiştir. Anadolu Selçuklularıyla gelişmesine devam eden rumi Osmanlı Döneminde zirve noktasına çıkmıştır.
Ruminin bir motif yada bir üslup olduğu konusunda tartışmalar vardır. Bu tartışmaların sebebi rumi çizimlerinin tek başına birçok Türk sanatında kullanılmış olmasıdır. Netice olarak rumi zengin ve itibarlı kullanılış sahasında hem üslup, hem de temel unsur kabul edilebilir.
Bir nokta üzerinde durulması gerekir: XVI. ve XVII. Yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkan arabask terimine sık sık rastlanıyor. Bu kelimenin lügat manası Arap tarzı, tuhaf, karmaşık bir süsleme tarzıdır. Bu terim bilhassa Avrupalıya girift karmaşık gelen rumili üslup için de kullanılmıştır. Oysa rumi Uygur Türklerinden itibaren gelişerek geldiği ve ince hesap ve kurallarla çizildiği fark edilmemiştir. Bunu birçok Türk sanat tarihçisi de kullanmıştır. Araştırmalar şunu göstermiştir ki arabesk terimi açık ve belirgin bir tarzı ifade etmemektedir. Birçok sanat tarihçimizin de belirttiği gibi bu kavramı kullanmamak en doğru olanıdır.

Rumi Anadolu’ya ait demektir. Anadolu’ya Diyar-ı Rum denmesi sebebiyle rumi motifi bu adı almıştır. Bu sebeple bazıları bu motifin kaynağını eski Yunan olarak gösterirler. Bu doğru değildir. Gazeteci Ebuzziya Tevfik Bey bu kargaşayı önlemek için yazılarında rumi yerine türki denilmesini önermiştir. Celal Esad Arseven de rumi yerine selçuki ismini kullanmıştır.

RUMİ MOTİFİN ÇEŞİTLERİ
Motif iki ana başlık altında toplanmaktadır:
A ) ÇİZİLİŞİNE GÖRE : Sade rumi, dendanlı rumi, İşlemeli rumi, Sencide
rumi, sarılma rumi, Hurdelenmiş rumi.

1- Sade Rumi : Sade görünüşlü rumi
2- Dendanlı Rumi : Sade ruminin sınır çizgisi dendanlı çizilerek süslenmiş rumi.
3- İşlemeli Rumi : İrice bir ruminin içi hatayi grubu motiflerle süslenmişse
bu rumilere işlemelim rumi denir.
4- Sencide Rumi : Simetrik gibi düşünülebilirse de geometrideki manada
simetrik değildir.
5- Sarılma Rumi : İsminden de anlaşılacağı gibi, üzerine sarılmış çıkmalarla
süslü rumi motiftir.
6- Hurdelenmiş Rumi : İri bir rumi motifin küçük rumilerle süslenmesiyle
elde edilen motiftir

B) DESEN İÇİNDE ALDIĞI VAZİFEYE GÖRE : Ayırma Rumi, Tepelik,
Ortabağ, Hurde ,Rumi, Üç İplikRumi.
1- Ayırma Rumi : En çok kullanılan rumi çeşidi olup bölümleri ve paftaları birbirinden ayırmak için kullanılır. Desene zenginlik katar.
2- Tepelik : Desen içinde tepe noktalarına konulan, helezonlarda başlangıç teşkil eden ve simetrik bir şekil gösteren rumi motifidir.
3- Ortabağ : Rumi çizimleri sırasında bir noktada toplanıp o noktadan tekrar ikiye ayrılarak bölünen noktalara konan rumiye denir ki bu rumi bağlantı görevi yaptığı için ortabağ ismi verilmiştir.
4– Hurde Rumi : İrice rumi veya başka bir motifi süslemek için kullanılan küçük boy, sade rumi motifine verilen isimdir.
5- Üç İplik Rumi : Üç ruminin birbiri içinden geçerek oluşturdukları rumi
çeşididir.

GEOMETRİK MOTİFLER
Geometrik motifler türk süsleme sanatında önemli bir yer tutar. Özellikle Selçuklu döneminde çok yaygındır. Kare, dikdörtgen, üçgen, daire, poligon, baklava, yıldız, gibi geometrik formların birleşmesiyle oluşan ve evrenin sonsuzluğunu simgeleyen motifler olarak kullanılmıştır. Başlangıç ve bitişi belli değildir.

ROZETLER
Daire şeklinde olan bu motiflerin bazı sembolik anlamları vardır. Yaygın olarak kullanılmıştır. Kitap tezyinatında gülçe, nokta, hizip gülü gibi isimlerle kullanılır.

ŞEMSELER
Arapça güneş kelimesinden gelen, oval formlardan oluşan bu motiflerin çok çeşitleri cilt kapaklarında kullanılmıştır.

Yanıt: türk süsleme sanatı usaları ve eserleri nelerdir?

Desert Rose
EJDER

Sanat eserlerinde sık tasvir edilen efsanevi hayvan arasında ejder önemli bir yer işgal eder. Asya milletleri ejdere farklı isimler vermişlerdir: Türkler evren, Araplar tannin, Çinliler lung, Moğollar moghur ve İranlılar ejder demişlerdir.
Ejder ve yılan terimlerinin aynı anlama geldiği eski devirlerde yılanın Mısır’da krallık ve egemenlik işareti olması gibi, Çin’de de ejder kraliyet mührü ve krallık sembolüydü.
Dede Korkut Masallarında ejder, dört ayaklı, iki kanatlı, yedi başlı, uzun kalın kuyruklu olarak tasvir edilirdi. İslam sanatında Moğol istilasından sonra görülmeye başlanmıştır.
İslam sanatında ejder tasvirleri Türklerin İslamiyet’i kabulüyle çoğalmış ve Büyük Selçuklular yoluyla Anadolu Selçuklu sanatına girmiştir. Selçuklu eserlerinde üsluplaştırılarak kullanılan ejder aynı zamanda farklı karaktere bürünerek kudret, bereket, saadet ve uğur sembolü olarak gösterilmiştir.
islamiyol.com/wp-content/uploads/2009/03/simurg.bmp
SİMURG

Osmanlıların anka veya zümrüd-i anka dedikleri simurg devlet kuşu olarak da bilinir. Kafdağı’nın arkasında yaşadığına inanılan bu kuş, iri gövdeli, son derece renkli ve ihtişamlı kuyruğa sahip, kuvvetli bir yaratık şeklinde tasvir edilmiştir.
Simurg mana olarak Farsça’da otuz ve kuş si- murg kelimelerinden meydana gelmiştir. Bu da otuz ayrı kuşun özelliklerini üzerinde taşıdığına işarettir.
İnsan gibi konuşan simurgun güneş ve ateşten yaratılmış olduğuna inanılır. Son derece renkli ve süslü bir kuş olan simurgun yeşil renk olduğu farzedilerek zümrüd-i anka denmiştir. Dini konular dışında kalan yazma eserlerin tezhibinde kullanılmıştır.

islamiyol.com/wp-content/uploads/2009/03/usluplastirilmis-hayvan-motifleri.jpg
ÜSLUPLAŞTIRILMIŞ HAYVAN MOTİFLERİ

Osmanlı tezyinatında çok az kullanılmışlardır. İran sanatının tesiriyle Türk tezyini sanatında görülen bu motifler daha ziyade XV. Yüzyıl şemse örneklerinde görülür. Çini, halı seramik sanatlarında tezhipten daha fazla kullanılmıştır. Kuşların çoğunlukta olduğu bu grupta tavşan, geyik, aslan, pars, leylek gibi hayvan figürleri vardır.

BULUT

Türk tezyini sanatlarında önemli bir yeri olan bulut motifinin çıkış yeri olarak Çin gösterilir. Çin ve İran sanatlarında çok görülen bulut motifi mitolojik varlıklardan sayılan simurg ve ejderhanın boğuşmaları sırasında hırs ve gazap hali olarak burunlarından çıkan buharı veya ateşi ifade eder.
Türkler ilham kaynağı olarak tabiatı seçmişlerdir. Merhum Muhsin Demironat’a göre bulut yağmurun kaynağıdır. Yağmur ise bitkilerin gelişip büyümesini sağlar. Bu açıdan özellikle kullanılmıştır.
Bulut motifi gökyüzündeki su buharı birikintilerinin çeşitli şekillerdeki görüntülerinden esinlenilerek çizilmiş şekillerdir.
Bulut motifini tezyinatta iki gruba ayırabiliriz.
1-YIĞMA BULUT : Bulutlar kompozisyonda boşluk doldurmak, desenin
çıkış noktalarına esas teşkil etmek için kullanılır.
2- DOLANTI VEYA ÇİZGİ BULUT :Bu bulutlar da dört gruba ayrılır.
a) Dağınık veya Serbest Bulutlar : Kompozisyon içinde diğer motifler arasında desene çeşitlilik katmak için kullanılır.
b) Ayırma Bulut : Deseni tekdüzelikten kurtarıp daha cazip hale
getirmek amacıyla zemini paftalara ayırmak icap eder. Bu renk
ayrımında kullanılan çizgi tipindeki bulut motifine ayırma bulut denir.
c) Ortabağ : Desen içinde sapları bağlama vazifesi gören bulut
motifidir.
d) Tepelik : Kompozisyonun tepe noktalarında kullanılan bulut
motifidir.

ÇİNTAMANİ

Tezhip sanatında kullanılan motiflerdendir. Orta Asya kaynaklı olan bu motif sanatımıza Tebrizli Türk sanatkarlarının armağanıdır.
Üçgen şeklini hatırlatan ikisi altta biri üstte üç yuvarlak benek, bazen yalnız olarak da bulunur. Bu beneğin içine çizilen daireler motife hilal şekli verir.
Çintamani motifinde yer alan ve Buda’nın üç ruhani özelliğini belirttiği söylenilegelen ; Timuçin damgası da denilen bu üç beneğe Timur devri sikkelerinde de rastlanmaktadır.
Osmanlı sanatkarları bu motifi güç, kuvvet ve saltanat sembolü olarak kabul etmişlerdir. Padişah ve şehsade kaftanlarında sıkça kullanılmıştır.

Soru: türk süsleme sanatı usaları ve eserleri nelerdir?

Desert Rose
Tezhipte Kullanılan Motifler

GİRİŞ
Tezhibin ana teması desendir. Deseni de oluşturan motiflerdir. Ecdadımız mana aleminin samimi, her türlü mübalağa ve gösterişten uzak, engin güzelliğini, kendi estetik anlayışı içinde, motiflerden meydana getirdikleri desenlerle kullandıkları eşyaya, yaşadıkları mekana işlemişlerdir. Süsleme unsuru olan bu bezemeler ve onları meydana getiren motifler devirlerin tecrübe ve zevk süzgecinden elenerek erişilmesi zor bir zirveye ulaşmıştır. Bu sebeple tezyini sanatlarımızda süs unsuru olan desenlerin yapıtaşları olan motifleri tek tek tanımak gerekir.
Tezhipte kullanılan motifler ve renkler rasgele seçilmemiş olup hepsinin birer sembolik anlamı olduğu gibi bilinçli olarak seçilip kullanılmıştır. Sadece süsleme amacıyla kullanılmamıştır.Ayrıca motiflerin ikonografyası ayrıntılı bir şekilde incelenmemiştir.
Tezhipli süslemelerde çok kullanılan kare ve dikdörtgenler yeryüzünü, yarım daireler ve üçgenler gökyüzünü simgeler. Aynı motiflerin devamlı şekilde tekrarı dünya ve evrendeki ritmi simgeler. Tek sayfa üzerindeki bezeme mikrokosmosu , çift sayfa bezeme evrenin uyumunu ve mikrokosmosun bu armoniye katılışını temsil etmektedir. Ortak merkezli daireler de biri diğerinin gerisinde hayali uzay yaratmaktadır.Bütün bunlar İslam Dininin görkem ve güzelliği ile ilgilidir.Görkem tam bir yansıma, güzellik de bir merkezden kollar halinde sonsuz çıkmalar olarak sürekliliği belirtir.Bütün sayfa süslemelerinde uygulanan geometrik elemanların uyum ve dengesiyle mükemmellik korunmaya çalışılmış, onun etrafını çeviren poligonal formlarla göze görülmeden ama güçlü bir şekilde sonsuzluk etkisi verilmiştir. Renklerle de bu etki artırılmaya çalışılmıştır. Altın, baş eleman olarak güneşi sembolize ederken, ışığın rengi olan sarı da gerçekte bilgi sembolü olarak kullanılmıştır. Motif olarak tanıdığımız şemse, Arapça güneş kelimesinden gelmektedir. Altından sonra tezhipte kullanılan mavi ise sonsuzluğun rengi olarak gökyüzünü simgeler.

YAPRAK (BERK)

Bitki kaynaklı motifleri tanımaya yaprak ile başlamak yerinde olur. Çünkü bitkiler aleminde biyolojik yapısıyla mühim vazifeler yüklenmiş olan yaprak, şekil bakımından da pek çok farklılıklar gösterir. Bu sebeple tarih boyunca sanatkarlara ilham kaynağı olmuştur. Bilhassa tabiata aşık olan doğulu sanatkarlar elinde adeta dile gelmiş, renk ve şekil zerafetiyle hayatiyet kazanmıştır.
Selçuklu sanatında geometrik üslubun hakimiyeti yüzünden gelişememiş olan yaprak ve hatayi grubu Osmanlı döneminde önem kazanmış XVI. Yüzyılda en mükemmel şeklini bularak altın devrini yaşamıştır.
Yaprak hatayi grubundaki penç, goncagül gibi motifleri meydana getiren ve desen içinde önemli yeri olan temel motiflerdendir. Tezhipte kullanılan yaprak tabiattaki görünüşünün üsluplaştırılmasıyla çeşitli şekillerde çizilmiştir. Şöyle ki;

1- Sade ve küçük boyda yapraklar
2- İri dişli yapraklar
3- Parçalı ve dilimli yapraklar
4- Ortadan katlı yapraklar
5- Kıvrımlı yapraklar

PENÇ

Hatayi grubundan penç ismiyle bilinen bu motifler, bitki kaynaklı olup, herhangi bir çiçeğin kuşbakışı görüntüsünün, üsluplaştırılarak (stilize edilerek) çizilmesiyle elde edilmiştir. Model üsluplaştırılırken yapraklarının sayısına göre Farsça isimler almıştır ;

– Bir yapraklı ise, yek berk
– İki yapraklı ise, dü berk
– Üç yapraklı ise , se berk
– Dört yapraklı ise, cihar berk
– Beş yapraklı ise, penç berk
– Altı yapraklı ise, şeş berk
Zamanla en çok kullanılan beş yapraklısı olan penç berk deyim haline gelerek bütün motifleri kendi ismi altında toplamıştır.Daha sonra bu da kısaltılarak berk kelimesi atılmış ve bu motiflere penç denilmiştir.
Penç motifin bir, iki, üç yapraklısına ender rastlanır. Belki salibi hatırlattığı için dört yapraklı penç de benimsenmemiştir. Fakat Orta Asya’ da Şamanizm devrinde bu motife rastlanır. Yer, gök, ateş ve su tanrılarını sembolik olarak ifade eder.
Umumiyetle üç yapraklı penç ile goncagül motifi arasında birbiriyle karıştırılacak kadar yakın benzerlik vardır.Aradaki fark şudur : Goncagülde çiçek yandan görüldüğü gibi tasarlandığı için sapın birleştiği nokta görülür. Halbuki penç motifinde bu birleşme noktası altta kaldığı için görülmez.

HATAYİ

Tezhip sanatının ana motiflerinden biridir.İsminden de anlaşılacağı gibi menşe itibariyle Hata, Hatay, Hıtay, Huten isimleriyle de anılan Çin Türkistanı’na bağlanır.
Hem hattat hem de müzehhip olan Baysungur Mirza Herat’taki sarayında kurduğu sanat atölyesinde eşsiz eserler hazırlatarak Batı Türkistan kültürünün kitap sanatlarını yüksek bir olgunluğa eriştirmiştir. Baysungur Mirza, Gıyaseddin isminde bir sanatkarı yeni motifler için Çin Türkistanı’na gönderir. Oradan getirilen bu motife o memlekete izafeten hatayi ismi ile anılmıştır.
Orta Asya’dan İran yoluyla Anadolu’ya ulaşan hatayi motifi en fazla kullanım alanını Osmanlılar Döneminde bulmuştur.
Hatayi, muhtelif çiçeklerin dikine kesitinin anatomik çizgilerinin üsluplaştırılmasıyla ortaya çıkan şekildir.
Kaynağı belli olmayacak kadar stilize edilmiş çiçek ve yapraklardan oluşan desene hatayi denir. Doğada var olan stilize edilmiş çiçeklerin büyük, küçük, alttan, üstten, yandan çeşitli kesitleridir. Ancak çiçeklerin türlerini kesin olarak tespit etmek çok güçtür.

GONCAGÜL

Buradaki gül bildiğimiz gül değil, çiçek manasına gelir. Yani gonca çiçek demek olan bu motifler tam açılmamış bir çiçeğin boyuna kesitinin tezhip üslubunda tasarlanmış şeklidir. En basit goncagül de bile taç yaprakları ve çanak kısmı bellidir. Meşime ve tohumlar ya hiç görülmez veya kısmen görülebilir. Şayet meşime ve tohumları daha belirli çizersek bu artık goncagül değil bir hatayi olur. Yani goncagül hatayinin ilk adımı gibidir.

YARI ÜSLUPLAŞTIRILMIŞ ÇİÇEKLER

15. Yüzyılın sonlarından itibaren mushafların sure başı tezhiplerinde ufak çiçekli ot kümeleri şeklinde görülen yarı üsluplaştırılmış çiçekler, yerlerini XVI. Yüzyılın ilk yarısından sonra hasbahçe çiçekleriyle yapılan yeni bir üsluba bırakır.
XVI. Yüzyıl Kanuni devrinde, sarayın sernakkaşı Kara Memi tarafından bu üslubun ortaya çıkarıldığı biliniyor. Bu dönemde bahçe çiçekleriyle beraber bahar dalları ve servi ağacı da çoksık karşılaştığımız motiflerdendir.
Kompozisyon içinde yarı üsluplaştırılmış çiçekler kullanılırken her biri kendi sapı, kendi yaprağı ile çizilmelidir. Karanfil, kendi yaprağıyla kendi sapı üzerine, gül, yine kendi yaprağı ile kendi sapı üzerine çizilmelidir.
Lale, gül, karanfil, sümbül, menekşe, nergis, haseki küpesi gibi çiçekler bahar dalları, selvi ağacı, asma yaprakları gibi bitkiler yeni bir üslup yaratmıştır.

HAYVAN MOTİFLERİ

Orta Asya bozkırlarında yaşayan Türkler hayvanları yakından tanıyorlar ve ustaca resmediyorlardı. Üslupları gerçekçi olmakla beraber, tabiata yakın değildi ve heyecanlı olayları anlatırken şekilleri tabiat dışı görünüşlere sokmakta idiler.
Genel olarak hayvan motiflerini iki gurupta toplayabiliriz.
1 –Hayal mahsulü, efsanevi hayvan motifleri
a) Ejder ( evren )
b) Simurg ( zümrüd-i anka )
2- Tabiat kaynaklı, üsluplaştırılmış hayvan motifleri

türk süsleme sanatının ustaları ve eserleri, türk süsleme sanatı ustaları ve eserleri, türk süsleme sanatının özellikleri